28.06.2012, 07:04
Narodziny hinduizmu
Hinduizm jest najstarszą isteniejącą religią z ponad miliardem wyznawców, co czyni ją trzecią najliczniejszą pod względem wierzących religią świata, którą wyprzedzają tylko chrześcijanizm i islam.
Nazwa hinduizm nie pojawia się w żadnym ze starożytnych pism – to podróżnicy zaczęli używać określenia hindus w stosunku do ludności zamieszkującej tereny na północy Indii wzdłuż rzeki Ganges, na których to narodziła się religia wedyjska.
Hinduizm nie ma założyciela – jego początki siegają 1500 r.p.n.e. na tery dzisiejszych Indii. Początkowo była to politeistyczna i rytualistyczna religia – liczne i zróżnicowane obrzędy były odprawiane przez głowy rodzin lub plemion. Wraz z upływającym czasem rytuały stawały się bardziej złożone – zaistniała wówczas potrzeba odprawiania ich przez specjalnie przygotowane do tego celu osoby – kapłanów. To w tym czasie powstały Wedy (veda znaczy wiedza) – święte księgi hinduizmu, źródło wiedzy o świecie ludzi i bogów, będące wówczas dla kapłanów również źródłem wiedzy pomocnym w odprawianiu obrzędów religijnych.
Rola kapłanów w ówczesnym społeczeństwie hinduskim rosła w siłę – rytualność religii zapewniła im rolę pośrednika między ludźmi a bogami. Około roku 600 p.n.e. ludzie zbuntowali się przeciw domunującej roli kapłanów – owocem tego sprzeciwu była nowa forma hinduizmu skupiająca się na wewnętrznej medytacji i kontemplacji w opozycji do zewnętrznego manifestowania wiary poprzez rytuały.
Między 800 a 300 r.p.n.e. powstały Upaniszady – teksty religijno-filozoficzne, które dla wyznawców hinduizmu stanowią odpowiednik chrześcijańskiego Nowego Testamentu. Upaniszady rozwinęły ideę Brahmana – czyli jednej nieosobowej siły, która stoi za każdym z wielu bogów i stanowi istotę istnienia.
Z czasem idea bezosobowego boga zaczęła przekształcać się w koncept boga wcielonego, którego uosobieniem jest Iśwara.
Iśwara znany jest jako Trimurti – trzy objawienia tego samego boga: Brahma-ten, który stwarza wszechświat, Wisznu- ten, który go utrzymuje , Śiwa-ten, który go niszczy. Każdy z tych bogów ma przynajmniej jedną małżonkę, również boginię.
Główne doktryny hinduizmu
Hinduizm nie może być określany jako konkretny system wierzeń. Jak żadną inną religię, hinduizm można postrzegać jako kompletny sposób życia, który stanowią nie tylko wierzenia i tradycje, ale też bardzo rozwinięty system etyczny, pełne znaczenia obrządki, filozofia i teologia w jednym. Religijne tradycje hinduizmu odpowiedzialne są za powstanie takich praktyk i koncepcji jak min. joga, ajurweda, tantra i karma.
Hinduizm to fenomenalne spektrum religijnych, filozoficznych i kulturowych idei i praktyk, z których najważniejsze to:
•Darma– system podstawowyach zasad etycznych i powinności
•Samsara – reinkarnacja
•Karma – prawo przyczyny i skutku
•Moksza – wyzwolenie się z cyklu śmierci i ponownych narodzin
Słowniczek podstawowych pojęć i bóstw hinduizmu
Agni
Hinduski bóg ognia, opiekun śmiertelników, od których odpędza nieszczęścia i choroby.
Ahinsa
W Sanskrycie znaczy tyle, co niekrzywdzenie. Jest to prawo zabraniające wyrządzania krzywd. Dla wyznawców Jainizmu prawo to obejmuje wszystkie żywe istoty, ponieważ w nich wszystkich obecna jest dźiwa
Adźiwa
Wszystkie matrialne, nie duchowe, składniki kosmosu. Przeciwieństwo dźiwy.
Aśrama
(1) Miejsce, w którym zamieszkują wyznawcy Hinduizmu, miejsce zamieszkania guru. (2) Termin ten odnosi się także do czterech etapów życia hindusów – etap intensywnych studiów pism wedyjskich, etap życia rodzinnego, etap pielgrzymowania, etap porzucenia wszelkiej własności i zdania się na łaskę innych.
Artha
Dosłownie oznacza sukces. Jest to jeden z czterech głównych celów religijnych Hinduizmu. W praktyce oznacza tyle, co dążenie do odnoszenia sukcesów w każdej dziedzinie życia, przy jednoczesnym wyznawaniu ideii dharma – cnoty i kama – przyjemności.
Atman
Dusza, Absolut. Najwyższym, ostatecznym celem Hinduizmu jest osiągnięcie mokszy poprzez zjednoczenie swojego atman i brahmany, które dokonuje się poprze praktykowanie różnych rodzajów jogi.
Awatar
Ziemskia inkarnacja bóstwa, zwykle w ludzką bądź zwierzęcą formę.
Awidja
Dosłownie oznacza ignorancję, stanowi przeciwieństwo widji. Może odnosić się do ignorancji prawych postaw społecznych i religijnych. Awidja to także stan ułudy rozumu i ducha, który nie pozwala dostrzegać złożonej natury indywidualnej egzystencji .
Bhakta
Wyznawca, osoba praktykująca, oddająca cześć bóstwu.
Brahma
Według hinduizmu stwórca pierwszych istot żywych, bóg narodzony z kwiatu lotosu, uznawany za równego Wisznu i Sziwie, wraz z nimi tworzy Trimurti.
Brahmaćarja
Pierwszy z czterech etapów życia Hinduistów. Etap ten, zwany też studenckim, uczniowskim, trwa do około 20 roku życia i wypełniony jest intensywnym poznawaniem pism wedyjskich.
Brahman
Bezosobowa odwieczna zasada i źródło istnienia wszechświata. We wczesnych wiekach religii wedyjskiej, Brahman znajdował się w centrum oddawania czci przez Brahminów. W klasycznym i współczesnym Hinduizmie rzadko oddaje się mu bezpośrednią cześć. Jednym z celów Hinduizmu jest zrozumienie związku pomiędzy Brahmanem jako źródłem wszechświata i atmanem jako duszą indywidualnej jednostki ludzkiej.
Brahmin
Przedstawiciel najwyższej spośród czterech głównych hinduskich kast, kasty kapłańskiej.
Kasta
Zachodnie określenie warny. Kasty są głównym modelem podziału społeczeństwa hinduskiego.
Devw, Dewi
Hinduski termin oznaczający bóstwo i boginię.
Dharma
W Hinduizmie oznacza powinność, obowiązek moralny. Odosi się do obowiązków, które przyporządkowane są do osoby w zależności od kasty, do jakiej należy. Istotą dharmy jest wykonywanie przypisanych powinności z ochotą, uwagą i poświęceniem.
Durga
Jedna z żon Sziwy. Bogini kary i sprawiedliwości. Jest piękna i sroga, zazwyczaj przedstawiana w uzbrojeniu, dosiadająca tygrysa lub lwa.
Ganesz
Bóg pomyślności, sprzyjającego losu. Pomaga usuwać przeszkody pojawiające się na drodze do szczęścia. Słoniogłowy syn Sziwy i Parwati. Czasem zwany także Ganapati.
Gopi
Mleczarka lub córka albo żona pasterza krów. Kriszna, jako młodzieniec, demonstruje swoją męskość uwodząc gopi.
Gryhastha
Etap życia rodzinnego, drugi z czterech etapów życia w hinduistycznym systemie społecznym. Etap wejścia w dorosłe życie, czas małżeństwa, wychowywania potomstwa, oddawania się czynom społecznym.
Guru
Święty nauczyciel, względnie Brahmin, który naucza Hinduizmu.
Hatha Joga
Rodzaj jogi prowadzący do uzyskania sprawności fizycznej w połączeniu z równowagą psychiczną. W świecie zachodnim często postrzegany jest jako jedyny rodzaj jogi i z tego powodu zwany po prostu jogą.
Iśwara
Iśwara dosłownie znaczy bóg Wszechświata. Zazwyczaj odnosi się do bóstwa uosabiającego stworzyciela, np. Brahmana. Może też odnosić się do Wisznu lub innych bóstw, które postrzegane są jako bóstwa absolutne.
Japam
Forma oddawania czci lub medytacji, podczas której powtarza się imię bóstwa lub matrę.
Dźati
Hinduski termin oznaczający sub-kastę. Warna składa się z wielu jati.
Dźiwa
Ludzka dusza, tożsama z atmanem, przeciwieństwo adźiwy. Utworzona z duchowych i boskich pierwiastków. Stanowi koncept zaczerpnięty z Jainizmu.
Jnana
W Sanskrycie termin oznaczający wiedzę.
Jnana Joga
Dziedzina pozwalająca poznać istotę wszechświata a następnie osiągnięcie mokszy, poprzez wykorzystanie tej wiedzy, połączenie się z atmanem – prawdziwą naturą Brahmana.
Kama
Przyjemność, jeden z czterech celów życiowych według Hinduizmu. Momo, że termin ten odnosi się przede wszystkim do przyjemnych odczuć estetycznych, takich jak np. radość z słuchania muzyki czy kontemplowania sztuki, oznacza on również przyjemność erotyczną.
Karma
W Sanskrycie termin ten oznacza akcję. Jest to idea, według której rezultaty wszystkich podejmowanch przez człowieka działań ulegają kumulacji w trakcie jego życia, a w momencie śmierci stają się czynnikiem decydującym o reinkarnowaniu się człowieka w wyższy bądź niższy status.
Kriszna
Jedno z boskich wcieleń Wisznu. Związane z nim mity obfitujące w wątki miłosne i pasterskie pojawiają się w wielu filozoficzych i teologicznych pismach Hinduizmu, np w poemacie Mahabharata, w którym odegrał kluczową rolę. Istnieje odłam religijny uznający Krisznę za najwyższego boga.
Kszatrija
Druga z cztetech głównych kast hinduskich. Kasta wojowników, przywódców i zarządców.
Lakszmi
Bogini szczęścia, piękności i dostatku, matka Kamy, jedna z żon Wisznu. Bogini ta posiada osiem wcieleń zwanych Asztalakszmi.
Lila
Hinduski termin oznaczający sztukę teatralną, dramatyczną, jak i sport. Rama lila jest jesiennym festiwalem ku czci Ramy, a Ras lila to wiosenny festiwal ku czci Kriszny.
Linga/m
Podłużny, postawiony na sztorc kamień będący symbolem Sziwy. Zazwyczaj znajduje się w centralnej częsci świątyni Sziwy.
Mahabharata
Indyjska epopeja z II wieku p.n.e. Oprócz treści właściwej opowiadającej o Krisznie i pięciu królewskich braciach zawiera utwory różnej treści, m.in. traktaty o prawie, moralności, filozofii, teologii.
Mantra
Sekwencja dźwięków pomagająca skupić się na medytacji. Najpopularniejszą mantrą jest om, sekwencja składająca się z trzech dźwięków “aa”, “oo”, “mm”.
Maja
Prawdziwa natura widzianego przez człowieka wszechświata, iluzoryczność postrzeganej rzeczywistości. W Sanskrycie oznacza iluzję, ułudę zasłaniająca rzeczywistość.
Moksza
Wyzwolene się z cyklu śmierci i ponownych narodzin, ostateczne wyjście poza krąg sansary.
Om
Najbardziej rozpowszechniona mantra używana przy praktykowaniu różnych form jogi. Słowo symbolizujące brahmana.
Parwati
Jedna z żon Sziwy, matka Ganeszy. Reprezentuje erotyczną i zmysłową miłość, zaloty i uwodzenie. Często bywa łączona z Saraswati i Lakszmi w trójcę bogiń zwanej Tridewi.
Pudźa
Obrząd składana ofiar hinduskim bóstwom, zwykle w postaci kwiatów, pokarmu, muzyki.
Puranas
Zbiór opowieści w formie eposu traktujących o hinduskich bóstwach. Większość z nich została spisana podczas okresu tzw. klasycznego Hinduizmu.
Radża Joga
Dyscyplina dążąca do osiągnięcia Mokszy poprzez działalność fizyczno-duchową. Polega na uczeniu się kontroli nad własnym ciałem i umysłem, dzięki której możliwe stanie się skupienie umysłu wyłącznie na najwyższej, ostatecznej rzeczywistości.
Rama, Ramaćandra
Mąż Sity, jedno z wcieleń Wisznu. Uosabia zalety moralne doskonałego króla i wojownika.
Ramajana
Epos zapisany w Sanskrycie, opowiadający historię Ramy i jego miłości do Sity, jej pojmanie, długą serię bitew i wyzwań, którym Rama musi stawić czoła aby wyzwolić ukochaną.
Sadhu
Osoba na czwartym etapie życia według Hinduizmu. Osobą wyrzekająca się dotychczasowego życia i wszystkiego, co się z nim wiąże ( religii, kasty, rodziny, itd.), oddająca się całkowicie pielgrzymowaniu i nauczaniu o Absolucie.
Samadhi
Ósmy, a zarazem ostatni etap medytacji w raja joga, w którym możliwe jest rozpoznanie prawdziwej natury człowieka i świata.
Samsara
Inaczej reinkarnacja, w Hinduizmie i Buddyzmie cykl śmierci i ponownego odradzania się.
Sanatana Dharma
Hinduska nazwa Hinduizmu.
Sannjasa
Czwarty etap życia według Hinduizmu. Czas wyrzeczenia się wszelkich własności, wycofania się ze społeczeństwa do pustelni i całkowitego poświęcenia się modlitwie i duchowym rozmyślaniom.
Sanskryt
Język, w którym spisane zostały Księgi Wedy i inne święte teksty Hindusów. Indo-europejski odpowiednik Greki i Łaciny.
Śiwa
Jeden z dwóch głównych bogów w Hinduizmie, sprawdca narodzin i śmierci. Łączy się go z wieloma boginiami, najważniejsze cztery z nich to Parwati, Umma, Durga i Kali.
Śudra
Czwarta i najniższa z czterech kast hinduskich. Dosłownie znaczy niewolnik. Historycznym przeznaczeniem śudrów było usługiwanie członkom kast wyższych.
Sita
Żona Ramy. Często przedstawiana jako wcielenie wierności. W Ramajanie zostaje pojmana przez króla demonów Rawanę – czyn ten okazuje się dla niego zgubny, gdyż na ratunek Sicie wyrusza wierny mąż.
Umma
Jedna z żon Śiwy. Reprezentuje macierzyństwo, troskę i rodzinę.
Upadniszady
Najpóźniejsze z pism z okresu wedyjskiego, napisane między VIII i III wiekiem p.n.e. Upaniszady to traktaty filozoficzne na temat szeroko pojętego związku pomiędzy jednostką a wszechświatem. Znanych jest ok. 200 upaniszad, a najbardziej znany zbiór składa się ze 108 tekstów.
Warna
Hinduski termin oznaczający kastę, czyli status społeczny do którego należy człowiek od momentu narodzin. W społeczeństwie hinduskim istnieją cztery główne kasty – brahmini, kszatrijowie, wajśjowie i śudrowie.
Wedy
Najstarszy hinduski zbiór świętych pism spisanych pomiędzy 1500 i 500 rokiem p.n.e. Wedy dzielą się na trzy rodzaje: śruti – księgi objawione, smryti – księgi zapamiętane oraz njaja – księgi przekazujące wiedzę opartą na logice. Najbardziej znaną księgą zbioru jest Rygweda.
Widja
Dosłownie oznacza naukę, wiedzę. Odnosi się zarówno do wiedzy intelektualnej zdobytej poprzez naukę jak i tej duchowej, nabytej dzięki aktywności duchowej i doświadczaniu duchowego oświecenia. Przeciwieństwo awidji.
Wisznu
Jeden z dwóch głównych bogów Hinduizmu. Czczony najczęściej pod jednym ze swoich dwóch awatarów, Kriszny lub Ramy. Posiada sześć doskonałości: wiedzę, majętność, siłę, sławę, piękno i wyrzeczenie.
Wajśja
Trzecia w hierarchi kasta, do której przynależą kupcy, farmierzy i cieśle.
Wanaprastha
Trzecia z czterech faz życia według Hinduizmu. Etap wyrzeczenia się związków rodzinnych, pielgrzymowania lub przebywania w pustelni i próby zrozumienia Absolutu.
Joga
W Sanskrycie oznacza tyle, co nosidło, uprząż. Jest to metaforyczne określenie zorganizowanej formy dyscypliny która prowadzi do osiągnięcia konkretnego celu. Dyscyplina ta zazwyczaj składa się z praktyk medytacyjnych, koncentracji umysłu i ćwiczeń fizycznych pomagających osiągnąć lepszą kontrolę nad własnym ciałem. W Hinduizmie celem jogi jest Moksza, czyli wyzwolenie się z cyklu śmierci i ponownych narodzin – osiągnąć można ją poprzez cztery typy jogi: karmę, jnanę, rają i bhakti.
Jogi
Osoba praktykująca którąkolwiek z form jogi. W odniesieniu do mężczyzny używa się określenia jogin, a w odniesieniu do kobiety określenia jogini.
Hinduizm jest najstarszą isteniejącą religią z ponad miliardem wyznawców, co czyni ją trzecią najliczniejszą pod względem wierzących religią świata, którą wyprzedzają tylko chrześcijanizm i islam.
Nazwa hinduizm nie pojawia się w żadnym ze starożytnych pism – to podróżnicy zaczęli używać określenia hindus w stosunku do ludności zamieszkującej tereny na północy Indii wzdłuż rzeki Ganges, na których to narodziła się religia wedyjska.
Hinduizm nie ma założyciela – jego początki siegają 1500 r.p.n.e. na tery dzisiejszych Indii. Początkowo była to politeistyczna i rytualistyczna religia – liczne i zróżnicowane obrzędy były odprawiane przez głowy rodzin lub plemion. Wraz z upływającym czasem rytuały stawały się bardziej złożone – zaistniała wówczas potrzeba odprawiania ich przez specjalnie przygotowane do tego celu osoby – kapłanów. To w tym czasie powstały Wedy (veda znaczy wiedza) – święte księgi hinduizmu, źródło wiedzy o świecie ludzi i bogów, będące wówczas dla kapłanów również źródłem wiedzy pomocnym w odprawianiu obrzędów religijnych.
Rola kapłanów w ówczesnym społeczeństwie hinduskim rosła w siłę – rytualność religii zapewniła im rolę pośrednika między ludźmi a bogami. Około roku 600 p.n.e. ludzie zbuntowali się przeciw domunującej roli kapłanów – owocem tego sprzeciwu była nowa forma hinduizmu skupiająca się na wewnętrznej medytacji i kontemplacji w opozycji do zewnętrznego manifestowania wiary poprzez rytuały.
Między 800 a 300 r.p.n.e. powstały Upaniszady – teksty religijno-filozoficzne, które dla wyznawców hinduizmu stanowią odpowiednik chrześcijańskiego Nowego Testamentu. Upaniszady rozwinęły ideę Brahmana – czyli jednej nieosobowej siły, która stoi za każdym z wielu bogów i stanowi istotę istnienia.
Z czasem idea bezosobowego boga zaczęła przekształcać się w koncept boga wcielonego, którego uosobieniem jest Iśwara.
Iśwara znany jest jako Trimurti – trzy objawienia tego samego boga: Brahma-ten, który stwarza wszechświat, Wisznu- ten, który go utrzymuje , Śiwa-ten, który go niszczy. Każdy z tych bogów ma przynajmniej jedną małżonkę, również boginię.
Główne doktryny hinduizmu
Hinduizm nie może być określany jako konkretny system wierzeń. Jak żadną inną religię, hinduizm można postrzegać jako kompletny sposób życia, który stanowią nie tylko wierzenia i tradycje, ale też bardzo rozwinięty system etyczny, pełne znaczenia obrządki, filozofia i teologia w jednym. Religijne tradycje hinduizmu odpowiedzialne są za powstanie takich praktyk i koncepcji jak min. joga, ajurweda, tantra i karma.
Hinduizm to fenomenalne spektrum religijnych, filozoficznych i kulturowych idei i praktyk, z których najważniejsze to:
•Darma– system podstawowyach zasad etycznych i powinności
•Samsara – reinkarnacja
•Karma – prawo przyczyny i skutku
•Moksza – wyzwolenie się z cyklu śmierci i ponownych narodzin
Słowniczek podstawowych pojęć i bóstw hinduizmu
Agni
Hinduski bóg ognia, opiekun śmiertelników, od których odpędza nieszczęścia i choroby.
Ahinsa
W Sanskrycie znaczy tyle, co niekrzywdzenie. Jest to prawo zabraniające wyrządzania krzywd. Dla wyznawców Jainizmu prawo to obejmuje wszystkie żywe istoty, ponieważ w nich wszystkich obecna jest dźiwa
Adźiwa
Wszystkie matrialne, nie duchowe, składniki kosmosu. Przeciwieństwo dźiwy.
Aśrama
(1) Miejsce, w którym zamieszkują wyznawcy Hinduizmu, miejsce zamieszkania guru. (2) Termin ten odnosi się także do czterech etapów życia hindusów – etap intensywnych studiów pism wedyjskich, etap życia rodzinnego, etap pielgrzymowania, etap porzucenia wszelkiej własności i zdania się na łaskę innych.
Artha
Dosłownie oznacza sukces. Jest to jeden z czterech głównych celów religijnych Hinduizmu. W praktyce oznacza tyle, co dążenie do odnoszenia sukcesów w każdej dziedzinie życia, przy jednoczesnym wyznawaniu ideii dharma – cnoty i kama – przyjemności.
Atman
Dusza, Absolut. Najwyższym, ostatecznym celem Hinduizmu jest osiągnięcie mokszy poprzez zjednoczenie swojego atman i brahmany, które dokonuje się poprze praktykowanie różnych rodzajów jogi.
Awatar
Ziemskia inkarnacja bóstwa, zwykle w ludzką bądź zwierzęcą formę.
Awidja
Dosłownie oznacza ignorancję, stanowi przeciwieństwo widji. Może odnosić się do ignorancji prawych postaw społecznych i religijnych. Awidja to także stan ułudy rozumu i ducha, który nie pozwala dostrzegać złożonej natury indywidualnej egzystencji .
Bhakta
Wyznawca, osoba praktykująca, oddająca cześć bóstwu.
Brahma
Według hinduizmu stwórca pierwszych istot żywych, bóg narodzony z kwiatu lotosu, uznawany za równego Wisznu i Sziwie, wraz z nimi tworzy Trimurti.
Brahmaćarja
Pierwszy z czterech etapów życia Hinduistów. Etap ten, zwany też studenckim, uczniowskim, trwa do około 20 roku życia i wypełniony jest intensywnym poznawaniem pism wedyjskich.
Brahman
Bezosobowa odwieczna zasada i źródło istnienia wszechświata. We wczesnych wiekach religii wedyjskiej, Brahman znajdował się w centrum oddawania czci przez Brahminów. W klasycznym i współczesnym Hinduizmie rzadko oddaje się mu bezpośrednią cześć. Jednym z celów Hinduizmu jest zrozumienie związku pomiędzy Brahmanem jako źródłem wszechświata i atmanem jako duszą indywidualnej jednostki ludzkiej.
Brahmin
Przedstawiciel najwyższej spośród czterech głównych hinduskich kast, kasty kapłańskiej.
Kasta
Zachodnie określenie warny. Kasty są głównym modelem podziału społeczeństwa hinduskiego.
Devw, Dewi
Hinduski termin oznaczający bóstwo i boginię.
Dharma
W Hinduizmie oznacza powinność, obowiązek moralny. Odosi się do obowiązków, które przyporządkowane są do osoby w zależności od kasty, do jakiej należy. Istotą dharmy jest wykonywanie przypisanych powinności z ochotą, uwagą i poświęceniem.
Durga
Jedna z żon Sziwy. Bogini kary i sprawiedliwości. Jest piękna i sroga, zazwyczaj przedstawiana w uzbrojeniu, dosiadająca tygrysa lub lwa.
Ganesz
Bóg pomyślności, sprzyjającego losu. Pomaga usuwać przeszkody pojawiające się na drodze do szczęścia. Słoniogłowy syn Sziwy i Parwati. Czasem zwany także Ganapati.
Gopi
Mleczarka lub córka albo żona pasterza krów. Kriszna, jako młodzieniec, demonstruje swoją męskość uwodząc gopi.
Gryhastha
Etap życia rodzinnego, drugi z czterech etapów życia w hinduistycznym systemie społecznym. Etap wejścia w dorosłe życie, czas małżeństwa, wychowywania potomstwa, oddawania się czynom społecznym.
Guru
Święty nauczyciel, względnie Brahmin, który naucza Hinduizmu.
Hatha Joga
Rodzaj jogi prowadzący do uzyskania sprawności fizycznej w połączeniu z równowagą psychiczną. W świecie zachodnim często postrzegany jest jako jedyny rodzaj jogi i z tego powodu zwany po prostu jogą.
Iśwara
Iśwara dosłownie znaczy bóg Wszechświata. Zazwyczaj odnosi się do bóstwa uosabiającego stworzyciela, np. Brahmana. Może też odnosić się do Wisznu lub innych bóstw, które postrzegane są jako bóstwa absolutne.
Japam
Forma oddawania czci lub medytacji, podczas której powtarza się imię bóstwa lub matrę.
Dźati
Hinduski termin oznaczający sub-kastę. Warna składa się z wielu jati.
Dźiwa
Ludzka dusza, tożsama z atmanem, przeciwieństwo adźiwy. Utworzona z duchowych i boskich pierwiastków. Stanowi koncept zaczerpnięty z Jainizmu.
Jnana
W Sanskrycie termin oznaczający wiedzę.
Jnana Joga
Dziedzina pozwalająca poznać istotę wszechświata a następnie osiągnięcie mokszy, poprzez wykorzystanie tej wiedzy, połączenie się z atmanem – prawdziwą naturą Brahmana.
Kama
Przyjemność, jeden z czterech celów życiowych według Hinduizmu. Momo, że termin ten odnosi się przede wszystkim do przyjemnych odczuć estetycznych, takich jak np. radość z słuchania muzyki czy kontemplowania sztuki, oznacza on również przyjemność erotyczną.
Karma
W Sanskrycie termin ten oznacza akcję. Jest to idea, według której rezultaty wszystkich podejmowanch przez człowieka działań ulegają kumulacji w trakcie jego życia, a w momencie śmierci stają się czynnikiem decydującym o reinkarnowaniu się człowieka w wyższy bądź niższy status.
Kriszna
Jedno z boskich wcieleń Wisznu. Związane z nim mity obfitujące w wątki miłosne i pasterskie pojawiają się w wielu filozoficzych i teologicznych pismach Hinduizmu, np w poemacie Mahabharata, w którym odegrał kluczową rolę. Istnieje odłam religijny uznający Krisznę za najwyższego boga.
Kszatrija
Druga z cztetech głównych kast hinduskich. Kasta wojowników, przywódców i zarządców.
Lakszmi
Bogini szczęścia, piękności i dostatku, matka Kamy, jedna z żon Wisznu. Bogini ta posiada osiem wcieleń zwanych Asztalakszmi.
Lila
Hinduski termin oznaczający sztukę teatralną, dramatyczną, jak i sport. Rama lila jest jesiennym festiwalem ku czci Ramy, a Ras lila to wiosenny festiwal ku czci Kriszny.
Linga/m
Podłużny, postawiony na sztorc kamień będący symbolem Sziwy. Zazwyczaj znajduje się w centralnej częsci świątyni Sziwy.
Mahabharata
Indyjska epopeja z II wieku p.n.e. Oprócz treści właściwej opowiadającej o Krisznie i pięciu królewskich braciach zawiera utwory różnej treści, m.in. traktaty o prawie, moralności, filozofii, teologii.
Mantra
Sekwencja dźwięków pomagająca skupić się na medytacji. Najpopularniejszą mantrą jest om, sekwencja składająca się z trzech dźwięków “aa”, “oo”, “mm”.
Maja
Prawdziwa natura widzianego przez człowieka wszechświata, iluzoryczność postrzeganej rzeczywistości. W Sanskrycie oznacza iluzję, ułudę zasłaniająca rzeczywistość.
Moksza
Wyzwolene się z cyklu śmierci i ponownych narodzin, ostateczne wyjście poza krąg sansary.
Om
Najbardziej rozpowszechniona mantra używana przy praktykowaniu różnych form jogi. Słowo symbolizujące brahmana.
Parwati
Jedna z żon Sziwy, matka Ganeszy. Reprezentuje erotyczną i zmysłową miłość, zaloty i uwodzenie. Często bywa łączona z Saraswati i Lakszmi w trójcę bogiń zwanej Tridewi.
Pudźa
Obrząd składana ofiar hinduskim bóstwom, zwykle w postaci kwiatów, pokarmu, muzyki.
Puranas
Zbiór opowieści w formie eposu traktujących o hinduskich bóstwach. Większość z nich została spisana podczas okresu tzw. klasycznego Hinduizmu.
Radża Joga
Dyscyplina dążąca do osiągnięcia Mokszy poprzez działalność fizyczno-duchową. Polega na uczeniu się kontroli nad własnym ciałem i umysłem, dzięki której możliwe stanie się skupienie umysłu wyłącznie na najwyższej, ostatecznej rzeczywistości.
Rama, Ramaćandra
Mąż Sity, jedno z wcieleń Wisznu. Uosabia zalety moralne doskonałego króla i wojownika.
Ramajana
Epos zapisany w Sanskrycie, opowiadający historię Ramy i jego miłości do Sity, jej pojmanie, długą serię bitew i wyzwań, którym Rama musi stawić czoła aby wyzwolić ukochaną.
Sadhu
Osoba na czwartym etapie życia według Hinduizmu. Osobą wyrzekająca się dotychczasowego życia i wszystkiego, co się z nim wiąże ( religii, kasty, rodziny, itd.), oddająca się całkowicie pielgrzymowaniu i nauczaniu o Absolucie.
Samadhi
Ósmy, a zarazem ostatni etap medytacji w raja joga, w którym możliwe jest rozpoznanie prawdziwej natury człowieka i świata.
Samsara
Inaczej reinkarnacja, w Hinduizmie i Buddyzmie cykl śmierci i ponownego odradzania się.
Sanatana Dharma
Hinduska nazwa Hinduizmu.
Sannjasa
Czwarty etap życia według Hinduizmu. Czas wyrzeczenia się wszelkich własności, wycofania się ze społeczeństwa do pustelni i całkowitego poświęcenia się modlitwie i duchowym rozmyślaniom.
Sanskryt
Język, w którym spisane zostały Księgi Wedy i inne święte teksty Hindusów. Indo-europejski odpowiednik Greki i Łaciny.
Śiwa
Jeden z dwóch głównych bogów w Hinduizmie, sprawdca narodzin i śmierci. Łączy się go z wieloma boginiami, najważniejsze cztery z nich to Parwati, Umma, Durga i Kali.
Śudra
Czwarta i najniższa z czterech kast hinduskich. Dosłownie znaczy niewolnik. Historycznym przeznaczeniem śudrów było usługiwanie członkom kast wyższych.
Sita
Żona Ramy. Często przedstawiana jako wcielenie wierności. W Ramajanie zostaje pojmana przez króla demonów Rawanę – czyn ten okazuje się dla niego zgubny, gdyż na ratunek Sicie wyrusza wierny mąż.
Umma
Jedna z żon Śiwy. Reprezentuje macierzyństwo, troskę i rodzinę.
Upadniszady
Najpóźniejsze z pism z okresu wedyjskiego, napisane między VIII i III wiekiem p.n.e. Upaniszady to traktaty filozoficzne na temat szeroko pojętego związku pomiędzy jednostką a wszechświatem. Znanych jest ok. 200 upaniszad, a najbardziej znany zbiór składa się ze 108 tekstów.
Warna
Hinduski termin oznaczający kastę, czyli status społeczny do którego należy człowiek od momentu narodzin. W społeczeństwie hinduskim istnieją cztery główne kasty – brahmini, kszatrijowie, wajśjowie i śudrowie.
Wedy
Najstarszy hinduski zbiór świętych pism spisanych pomiędzy 1500 i 500 rokiem p.n.e. Wedy dzielą się na trzy rodzaje: śruti – księgi objawione, smryti – księgi zapamiętane oraz njaja – księgi przekazujące wiedzę opartą na logice. Najbardziej znaną księgą zbioru jest Rygweda.
Widja
Dosłownie oznacza naukę, wiedzę. Odnosi się zarówno do wiedzy intelektualnej zdobytej poprzez naukę jak i tej duchowej, nabytej dzięki aktywności duchowej i doświadczaniu duchowego oświecenia. Przeciwieństwo awidji.
Wisznu
Jeden z dwóch głównych bogów Hinduizmu. Czczony najczęściej pod jednym ze swoich dwóch awatarów, Kriszny lub Ramy. Posiada sześć doskonałości: wiedzę, majętność, siłę, sławę, piękno i wyrzeczenie.
Wajśja
Trzecia w hierarchi kasta, do której przynależą kupcy, farmierzy i cieśle.
Wanaprastha
Trzecia z czterech faz życia według Hinduizmu. Etap wyrzeczenia się związków rodzinnych, pielgrzymowania lub przebywania w pustelni i próby zrozumienia Absolutu.
Joga
W Sanskrycie oznacza tyle, co nosidło, uprząż. Jest to metaforyczne określenie zorganizowanej formy dyscypliny która prowadzi do osiągnięcia konkretnego celu. Dyscyplina ta zazwyczaj składa się z praktyk medytacyjnych, koncentracji umysłu i ćwiczeń fizycznych pomagających osiągnąć lepszą kontrolę nad własnym ciałem. W Hinduizmie celem jogi jest Moksza, czyli wyzwolenie się z cyklu śmierci i ponownych narodzin – osiągnąć można ją poprzez cztery typy jogi: karmę, jnanę, rają i bhakti.
Jogi
Osoba praktykująca którąkolwiek z form jogi. W odniesieniu do mężczyzny używa się określenia jogin, a w odniesieniu do kobiety określenia jogini.